Celem niniejszego artykułu jest skrótowe przedstawienie czytelnikom sytuacji na rynku energii w naszym kraju, po tej swoistej rewolucji w której wszyscy – czy tego chcemy czy nie -bierzemy udział. Rewolucyjne zmiany, które związane są z rozwojem źródeł energii słonecznej, wiatrowej a także biomasowej doprowadziły do radykalnej przemiany w funkcjonowaniu rynku energii elektrycznej w Polsce. 

Rynek energii elektrycznej spójny z zasadami UE

Jesteśmy członkiem Unii europejskiej i dlatego musimy – analizując sytuacje energii w Polsce – pamiętać, że funkcjonowanie rynku energii elektrycznej w naszym kraju zależy głównie od prawa obowiązującego w UE. Prawo krajowe może ustalenia europejskie modyfikować tylko w pewnym – ograniczonym – zakresie. Niezbędna do zrozumienia funkcjonowania rynku energii w Polsce jest konieczność rozróżnienia rożnych rodzaju podmiotów gospodarczych funkcjonujących na tym rynku energii. Możemy wyróżnić następujące grupy uczestników działające na rynku energii – wytwórcy energii elektrycznej — elektrownie wodne, wiatrowe, słoneczne, opalane biomasą, biogazem itp.  elektrownie i elektrociepłownie przemysłowe,  elektrociepłownie lokalne,  elektrownie systemowe.

Operator sieci przesyłowej (OSP) zarządzający siecią napięć najwyższych: 750kV, 400kV i: 220kV, PSE-Operator, – Operatorzy sieci dystrybucyjnych (OSD) zarządzający sieciami 110kV i niższych napięć, czyli podmiot z którym Klient posiada zawartą umowę dystrybucyjną,

Spółki obrotu zajmujące się sprzedażą energii do Klientów końcowych oraz działalnością na rynku hurtowym. Funkcjonowanie w ten sposób scharakteryzowanych podmiotów gospodarczych działających na tym rynku są silnie uzależnione od następujących cech:

Cechy rynku energetycznego

Niezbędne jest stałe zrównoważenia popytu na energię elektryczną z podażą, ponieważ nie możemy w tym samym czasie możliwości magazynowania energii elektrycznej, z czego wynikają pozycja i zadania Operatora Systemu Przesyłowego, Operatorów Systemów Dystrybucyjnych, pozycja Rynku Bilansującego, giełdy energii. Zapotrzebowanie na energie zmienia się w czasie, zmiany te są uwarunkowane wieloma czynnikami, do najważniejszych należą: warunki klimatyczne i pogodowe specyfika branży i technologii, pory roku, popyt na produkty i usługi itd.. Zmiany te wymuszają na producentach i dystrybutorach energii koniecznością prognozowania zużycia energii.  W dzisiejszych warunkach dywersyfikacji produkcji i dystrybucji energii niemożliwe jest zdefiniowanie w precyzyjnie zdefiniowanym momencie, źródła wytworzenia, z którego pochodzi energia zużywana przez jej konkretnego odbiorcę, czyli np. firma produkcyjna z Warszawy może zużywać energię wytworzoną w elektrowni zlokalizowanej na Pomorzu Zachodnim.

Formy rynków energii elektrycznej

W współczesnej zglobalizowanej ekonomii zarządzanej i kontrolowanej przez rynki finansowe funkcjonuje kilka form rynku energii na których działają jej uczestnicy:

Rynek giełdowy obejmujący rynek dnia następnego (transakcje SPOT) i rynek praw majątkowych (certyfikaty zgodne z przepisami Prawa).

Rynek bilansujący, techniczny rynek funkcjonujący jako rynek dobowo-godzinowy, którego zadaniem jest równoważenie zużycia energii elektrycznej poprzez sterowanie krajowymi źródłami wytwórczymi oraz możliwościami wymiany międzysystemowej, a którego operatorem jest OSP.

Rynek kontraktowy, funkcjonujący w oparciu o umowy bilateralne.

Kto jest odpowiedzialny za nadzór nad rynkiem energii elektrycznej?

W naszym kraju nadzór ten sprawuje aktualnie Ministerstwa Energetyki, Urząd Regulacji Energetyki oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta.

Zadania Ministra Gospodarki w zakresie polityki energetycznej obejmują:

• współdziałanie z wojewodami i samorządami terytorialnymi w sprawach planowania i realizacji systemów zaopatrzenia w paliwa i energię.
• koordynowanie współpracy z międzynarodowymi organizacjami rządowymi w zakresie określonym ustawą – Praw energetyczne; przygotowanie projektu polityki energetycznej państwa i koordynowanie jej realizacji.
• nadzór nad bezpieczeństwem zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię elektryczną oraz nadzór nad funkcjonowaniem krajowych systemów energetycznych w zakresie określonym ustawą.
• określanie szczegółowych warunków planowania i funkcjonowania systemów zaopatrzenia w paliwa i energię, w trybie i zakresie ustalonych w ustawie.

Zadania Urzędu Regulacji Energetyki są następujące

Funkcję kontroli i nadzoru nad polskim rynkiem energii pełni Urząd Regulacji Energetyki (URE), którego główne działania polegają na równoważeniu interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców energii poprzez:

• Zatwierdzanie IRiESP OSP (Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej) oraz IRiESD (Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej) poszczególnych OSD,
• Kontrolowanie wykonania obowiązków wynikających z właściwych przepisów,
• Wykorzystywanie środków prawnych w celu zapewnienia odpowiedniej jakości obsługi Klientów,
• Stosowanie instrumentów prawnych dla promowania konkurencji na rynku energii elektrycznej i przeciwdziałania praktykom monopolistycznym.
• Koncesjonowanie uczestników rynku energii,
• Zatwierdzanie taryf za energię elektryczną nie ofert na sprzedaż energii, gaz ziemny i ich przesył/dystrybucję, Prawie wszystkie informacje o URE zdobędziesz na stronie: www.ure.gov.pl, URE nie tworzy też rankingów cen  energii sprzedawców.

Zadania Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta

Urząd antymonopolowy, który jest centralnym organem administracji państwowej (rządowej), działający na podstawie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.). Więcej na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta: www.uokik.gov.pl

Podmioty gospodarcze funkcjonujące na rynku energii – Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych

Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD) – to firmy energetyczne, których głównym zadaniem jest dystrybucja energii elektrycznej, są one także odpowiedzialne za ruch sieciowy w systemie dystrybucyjnym, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu, eksploatację, konserwację i remonty sieci dystrybucyjnej oraz jej niezbędną rozbudowę, w tym połączeń z innymi systemami elektroenergetycznymi. W praktyce to przedsiębiorstwo energetyczne, które w ramach zarządzania swoim majątkiem jest także odpowiedzialne za przyłączanie nowych odbiorców, ewentualne przerwy w zasilaniu związane z pracami planowymi bądź awariami oraz prace konserwacyjne. Klienci końcowi przyłączeni do sieci dystrybucyjnej mają z odpowiednim OSD zawartą umowę o świadczenie usług dystrybucyjnych. Terminem tym określa się również osobę fizyczną lub prawną odpowiedzialna za działalność operacyjną i zapewnienie utrzymania, a w razie potrzeby, również za rozwój systemu dystrybucyjnego, połączenia z innymi systemami i za zapewnienie długookresowej zdolności systemu do pokrycia uzasadnionego zapotrzebowania na dystrybucję energii elektrycznej. Operator systemu dystrybucyjnego w zakresie systemów dystrybucyjnych jest odpowiedzialny między innymi za:

• dysponowanie mocą jednostek wytwórczych przyłączonych do sieci dystrybucyjnej, z wyłączeniem jednostek wytwórczych o mocy osiągalnej równej 50 MW lub wyższej, przyłączonych do koordynowanej sieci 110 kV.
• bilansowanie systemu, z wyjątkiem równoważenia bieżącego zapotrzebowania na energię elektryczną,             zarządzanie ograniczeniami systemowymi oraz prowadzenie z użytkownikami tego systemu rozliczeń wynikających z niezbilansowania energii elektrycznej dostarczonej do systemu dystrybucyjnego i pobranej z tego systemu.
• zakup energii elektrycznej w celu pokrywania strat powstałych w sieci dystrybucyjnej podczas dystrybucji energii elektrycznej tą siecią oraz stosowanie przejrzystych i niedyskryminacyjnych procedur rynkowych przy zakupie tej energii.
• rozwój sieci, jej utrzymanie oraz przyłączanie nowych odbiorców.
• Czuwać na zmianami sprzedawcy energii.